İNSANLAR NE İSTİYOR?
Siz çevrenizde neler olup bittiğini gözlemlerinizle görebilirsiniz ama niçin böyle olduğunu anlayabilmenizin yolu, diğer insanların ne yaptıklarının yanında neden yaptıklarını yani neden “öyle” davrandıklarını bulabilmektir. İnsanlarla kesişme noktalarında çokça deneyimlediğimiz gibi bir insanın bir şeyi yapması için tek koşul onun “onu yapmak istemesi”dir; o hâlde “İnsanlar ne ister?” sorusunun yanıtını aramalıyız. Ne mutlu bize ki bu sorunun yanıtını bizden önce hem de çok önce birileri, bilimsel yollarla araştırmışlar.
Sizin için önemli olan nedir? Sizi ne mutlu eder? Hayatınızın anlamı nedir? Başarı, kariyer, aile veya başka bir şey? Peki derslere ilgisiz öğrenciler neden böyle? Ya da işkolikler niye böyle davranıyorlar? Motivasyon araştırmacısı Prof. Steven Reiss (Ohio Üniversitesi Psikoloji Bölümü) bu insanların da kendi iç dünyalarında mutlu olduklarını söylüyor, farklı olan tek şey kişilik ve motivasyon yapıları. Uzun yıllardır yapılan araştırma sonucu Reiss, insanları 16 değerin motive ettiğini ortaya çıkarmış. Aynı parmak izi gibi motivasyon profilleri de kişiye özgü yani bir eşi daha yok.
Reiss’in yaptığı araştırma sonucunda bulunan 16 motivasyon öğesini biraz sonra sunacağım ama şunu söyleyeyim ki yeni motiv ve kişilik konsepti, temelde eskilerinden farklılık taşıyor. Eskilerin iddia ettiği gibi insan davranışları mutlak bir güç, örneğin mutluluk arayışı, biyolojik hayatta kalma arzusu, libido, güç arayışı veya kendini gerçekleştirme değil.
Her şeyden önce belirtmek gerekir ki mutluluğa eğilim bazı psikologların söylediği gibi bir motivasyon öğesi değil. Dahası eğlence, hoşnutluk ve mutluluk, hedeflediğimiz şeye ulaştığımız zaman ortaya çıkan yan ürünlerdir. Eğitim dünyası ve anne babalar bu araştırmanın ışığında anlayışlarını değiştirmeliler çünkü çocukların herhangi bir şeye olan merakı veya olmayan ilgisi onların zekâsıyla orantılı değil. Aynı şekilde gece gündüz çalışan işkoliklerin çalışma nedeni de aile sorunları veya çocukluktaki sevgi eksikliği değil; güç, performans ve statü konusunda ortaya çıkan ilgileri. İnsanların davranışlarının nedenleri farklı veya benzer olabilir ve bu insan ilişkilerinde de önemli bir rol oynar çünkü benzer motivleri olan insanlar birbirlerine yakın olmak isterler, şimdi anladınız mı neden bazı insanlara kendinizi yakın hissettiğinizi veya bazılarından uzak durmak istediğinizi?
İşte sorun burada başlıyor çünkü bir çok insan günlük hayatta başkalarının başka değerleri, ilgileri, arzuları ve motivleri olduğunu anlayamıyor ve sürtüşmeler başlıyor. Herkesin başka hedefi olduğunu bilinç düzeyinde kabul ediyoruz ama niçin bizim gibi düşünmediklerine anlam veremiyoruz?
İnsanların bireyselliği, aralarında bir duvar örüyor. İki insan aynı değere farklı öncelikler verince karşısındakinin niçin farklı düşündüğünü, davrandığını ve hissettiğini anlayamıyor. Ortaklarımızla, eşimizle, iş arkadaşlarımızla anlaşmazlıklar ve çekişmeler bundan sonra başlıyor. Deneyimler ve gelişim etkileri insanları değiştirse de insanların motiv profili oynak değildir. Yani çocukluğunda meraklı olan biri yaşlanınca farklı olmaz. (7 ve 70 olayı)
MOTİV nedir?
Türkçede sonu “F”yle biten motif sözcüğünün anlamı başkaydı. Sözlüklerde ben sonu “V”yle biten motiv sözcüğünü göremedim ama yabancı bir sözcük de olsa sonu “V”yle biten bir motiv kelimesi var. Türkçede bunun karşılığı “saik” sözcüğüdür, biraz eski olsa da kullanılıyor. “Hangi saikle bunu yapmıştır?”
Latincede “movere” bir hareketi başlatmak demektir.
Motivler, davranışları değer eğilimi olarak belirleyen sürekli, kişisel düzeneklerdir.
Bilinçli veya bilinçdışı olabilirler. Davranış hedeflerini belirlerler. Hırs, eğilim, özlem, arzu, tazyik, şiddetli arzu olarak da adlandırılabilir. Motivasyon ise güncelleşmiş veya yüklenmiş motivlerle düğmesine basılan, hedefe yönelik süreçlerin psikolojideki kavramıdır. Motivler insanların içindedir ama motivasyon, ilgili duruma bağlıdır.
Durumlar, insanlara özgü motivlerle birlikte motivasyon prosesini başlatırlar.
Genel motivasyon: İnsanlar hep bir şey ister hatta hiçbir şey istememeleri hâlinde bile.
Özgül motivasyon: Merak, yardım, saldırganlık, güç ve performans motivasyonu konuları araştırılmaya devam edilmektedir.
PSİKOLOJİDE MOTİVASYON
SIGMUND FREUD
Freud’un psikanaliz görüşünde insan LİBİDO tarafından motive edilmektedir. Ne yaparsak yapalım davranışlarımızın altında sekse ait motivler yatmaktadır, bunlar bilinçli veya çoğunlukla bilinçdışı olabilir.
ERIK ERIKSON
Erikson’a göre birden sekize kadar olan gelişim teorisine uyarak motive oluruz. Gelişme süresince insanların başa çıkmak durumunda olduğu basamakları temsil eden kavramlar şunlardır: Temel güven, özerklik, inisiyatif, performans, aidiyet, mahremiyet, üreme, ben tümleşmesi.
CARL.G.JUNG VE ALFRED ADLER
Jung, yaşama isteğinin temel psişik kuvvet olduğunu söylerken Adler, güce yönelme ve etki sahibi olmanın yaşama motivi olduğunu belirtiyor.
WILLIAM JAMES
Psikolojinin babalarından sayılan W. James ve McDougall çeşitli dürtülerin yaşama motivi olduğunu söylüyor: Tasarruf etmek, başarmak , çalışmak, yapmak, araştırmak, aile, seks, utanma, ağrı, intikam vb. McDougall daha da ileri gitti ve bu listeyi binlerce nokta olarak gösterdi.
CARL ROGERS
Hümanistik psikoloji bölümünde Rogers, insanların iki motif kuvvetiyle harekete geçtiğini söylüyor: Kendini kabul etme ve kendini geliştirme. Rogers, insanların değerleriyle örtüşerek yaşamasının mutluluğun anahtarı olduğunu söylüyordu. Bunu böyle yapmadığı zaman, insan kendisine olan saygısını kaybeder, gelişmesi durur ve mutsuz olur.
ABRAHAM MASLOW
İhtiyaçlar hiyerarşisinde Maslow beş basamaktan söz ediyor:
- Fizyolojik ihtiyaçlar: Yeme içme, giyinme, barınma.
- Güvenlik ihtiyaçları: Hastalıktan, vatansızlıktan, kazalardan, açlıktan korunma.
- Sosyal ihtiyaçlar: İnsanlarla beraber olma, sosyal ilişkiler.
- Öz değer: Kendine güven, kabul görme, faydalı ve gerekli olma.
- Kendini gerçekleştirme: Kendi kişiliğini geliştirme.
DONAH ZOHAR
Amerikalı Quantum fizikçisi ve araştırmacı Zohar, Maslow’un piramidini ters çeviriyor ve ince ucun her şeyin başı olduğunu söylüyor. Yani Maslow’un beşinci maddesi, Zohar’ın ilk maddesi konumunda.
Son yıllarda dünyada motivasyon konusu derin araştırmalarla irdelenmektedir.
Gelişmiş kognitif model ve Rubikon modeli, risiko seçimi modeli ve kendini değerlendirme modeli bu araştırmalar sonucu ortaya çıkan modellerdir. Bir de McCleland’ın üç ihtiyaç teorisi var: Güç, başarı ve ilişki.
Steven Reiss tarafından yapılan araştırmalar sonucunda bulunan 16 motivasyon öğesiyse aşağıdaki gibidir:
GÜÇ BAĞIMSIZLIK
MERAK TANINMA
DÜZEN TASARRUF
ŞEREF İDEALİZM
İLİŞKİLER AİLE
STATÜ İNTİKAM
EROS YEMEK
FİZİKSEL AKTİVİTE HUZUR